De kerk van Onze Lieve Vrouw van Zeven Smarten in Haalderen is onlosmakelijk verbonden met de inwoners van Haalderen die in vroeger tijden veelal in de steenfabrieken werkten. Voor de bouw van deze bijzondere (ambachts)kerk wordt namelijk een speciaal soort steen ontwikkeld (een zogenaamde mop), die door de Haalderense bevolking handmatig en belangeloos in de avonduren wordt gemaakt.
In 1929 krijgt de toenmalige kapelaan van Vianen (Taeke Rientses van der Weij) van de bisschop de opdracht om in het kleine Betuwse dorp Haalderen een nieuwe kerk en parochie te stichten.
Pastoor Van der Weij ziet zich in Haalderen voor een moeilijke opgave geplaatst. Aan het begin van de vorige eeuw kent het dorp slechts bittere armoede. Er is geen stuiver. Pastoor van der Weij laat zich hierdoor niet uit het veld slaan. Via publicaties in kranten en tijdschriften zamelt hij met succes geld in bij de Nederlandse bevolking. Ondertussen vindt de bouwpastoor in de persoon van architect H.W. Valk
uit Den Bosch een bevlogen metgezel. Ze zijn het erover eens dat de nieuwe Haalderense kerk gebouwd moet worden in de stijl van de oude en traditionele Groningse en Friese kruisvormige kerken.
Om kosten te besparen en de Haalderense bewoners bij de kerk te betrekken doet Van der Weij een beroep op de lokale bevolking. Hij vraagt de steenfabriekarbeiders een eigen, grote en grove steen te ontwikkelen. Na verschillende proefnemingen weet men hoe de ‘moppen’ gemaakt worden. Na een zware dag van arbeid in de steenfabrieken gaan de lokale bewoners ’s avonds aan de slag om deze moppen van Betuwse rivierklei te vormen en te bakken. Onbedoeld geeft de pastoor hiermee de Haalderense steenfabriek een ambachtsetiket, een keurmerk. De moppen worden namelijk niet veel later een veelgevraagde en populaire handvormsteen.
De kerk wordt uiteindelijk gebouwd door aannemer Leon van der Plas uit Den Bosch. Om kosten te drukken wordt het een sober gebouw. Tevens wil men met die eenvoud uitdrukken dat het niet gaat om het gebouw maar om de functie en de mensen daarin. Een kleine knusse kruiskerk, waar de gelovigen dicht rond het altaar zitten, waarin bogen en tongewelven een prachtig geheel vormen.
Toen het kerkgebouw in 1933 in gebruik werd genomen kon men niet vermoeden dat slechts 11 jaar later op 25 september 1944 het gebouw door oorlogsgeweld zou worden verwoest. In 1946/47 wordt de kerk weer opgebouwd. De littekens in de tongewelven herinneren nog aan die donkere periode. Op 17 september 1949 wordt de kerk weer in gebruik genomen. Alleen de toren en de pastorie kunnen nog niet worden herbouwd omdat de huizenbouw op dat moment voorrang heeft. Deze worden in 1950 en 1958 herbouwd. Uit deze geschiedenis blijkt dat de parochianen zelf op actieve wijze letterlijk hebben meegebouwd aan hun kerk. De kerk van Haalderen is een kerk van mensen!
)
